“Koha është tani: Aktivistët ruralë dhe urbanë që transformojnë jetën e grave”.

Dita Ndërkombëtare e Gruas, 8 Marsi, është për të reflektuar mbi progresin e bërë, për të kërkuar ndryshime dhe për të festuar aktet e guximit dhe vendosmërisë nga gratë e zakonshme që kanë luajtur një rol të jashtëzakonshëm në historinë e vendeve dhe komuniteteve të tyre.

Në këtë Ditë këtë vit, OKB feston aktivistët/profesionistët, shoqatat rurale dhe urbane të cilat kanë transformuar jetën e grave në mbarë botën. Nga fushatat bazë në lëvizjet globale, aktivizimi i grave gjatë dekadave ka hapur rrugën për të drejtat e grave dhe një të ardhme më të barabartë.

Pa gra dhe vajza të zonave rurale, komunitetet rurale dhe ekonomitë urbane nuk do të funksiononin. Megjithatë, gratë dhe vajzat janë ndër njerëzit që ka më shumë gjasa të jenë të varfër, të mos kenë qasje në asete, arsim, kujdes shëndetësor dhe shërbime të tjera thelbësore dhe të goditen më rëndë nga ndryshimet klimatike.

Janë këtogra dhe vajza që i mbajnë tokat dhe mbjellin fara për të ushqyer kombet, sigurojnë ushqime për komunitetet e tyre dhe krijojnë qëndrueshmëri klimatike. Megjithatë, në pothuajse çdo tregues zhvillimi, për shkak të pabarazive të thella dhe diskriminimit gjinor, gratë rurale janë më keq se burrat ruralë apo gratë e zonave urbane. Për shembull, më pak se 20 përqind e pronarëve të tokës në mbarë botën janë femra dhe ndërkohë që hendeku global i pagave midis burrave dhe grave qëndron në 23 përqind, në zonat rurale mund të jetë deri në 40 përqind. Ata nuk kanë infrastrukturë dhe shërbime, punë të denjë dhe mbrojtje sociale dhe janë lënë më të prekshme ndaj efekteve të ndryshimeve klimatike.

Realizimi i premtimit të Objektivave të Zhvillimit të Qëndrueshëm të OKB për të lënë askënd pas, ka nevojë për veprime urgjente në zonat rurale për të siguruar një standard të përshtatshëm jetese, një jetë pa dhunë dhe praktika të dëmshme për gratë rurale, si dhe qasjen e tyre për tokë dhe asetet prodhuese, sigurinë ushqimore dhe të ushqyerit, punën e denjë, arsimin dhe shëndetin, duke përfshirë shëndetin dhe të drejtat e tyre seksuale dhe riprodhuese.

Gratë rurale dhe organizatat e tyre përfaqësojnë një potencial të madh që janë në lëvizje për të kërkuar të drejtat e tyre dhe për të përmirësuar jetesën dhe mirëqenien e tyre. Këto aktivistë, profesionista, shoqata po përdorin metoda të reja bujqësore, krijojnë biznese të suksesshme dhe fitojnë aftësi të reja, duke duke drejtuar dhe ndjekur të drejtat e tyre ligjore. Kohët e fundit, kur qindra gra të guximshme nga bota e kinematografisë, teatrit dhe industria e artit në SHBA filluan të flasin kundër ngacmimeve seksuale dhe sulmeve nga njerëz të fuqishëm në këto industri, gjetën një aleat të fuqishëm në mjaft organizata kombëtare dhe ndërkombëtare të grave bujqësore që luftojnë për abuzimin e pushtetit.

Shqipëria dhe Gratë Rurale

Studimet e kryera nga INSTAT dhe Studimi Barazia gjinore, Bujqësia dhe Zhvillimi Rural në Shqipëri – Vlerësim i barazisë gjinore në vend i kryer nga FAO/ORGANIZATA E KOMBEVE TË BASHKUARA PËR USHQIMIN DHE BUJQËSINË 2016, tregoi se gratë e zonave rurale në Shqipëri kanë mjaft pabarazi dhe konkretisht:

Akses i pamjaftueshëm i grave ndaj njohurive teknike për bujqësinë, duke përfshirë dhe pengesat për të pasur informacion dhe përfituar nga shërbimet specializuara në bujqësi dhe trainimet e nevojshme

▶ Megjithëse pjesëmarrja e grave në studimet universitare është më e lartë se e burrave, ekziston një ndarje me bazë gjinore ku burrat përfaqësohen më shumë në studimet bujqësore.

▶ Pjesëmarrja e grave si në kualifikimet profesionale ashtu dhe në ato njohurive dhe ndarjes së informacionit për bujqësinë dhe zhvillimin rural është e kufizuar: vetëm 10 përqind e përfituesve të shërbimeve të specializuara janë gra dhe në vitin 2015 vetëm 33 përqind e stafit të shërbimeve të ekstensionit ishin gra6 . Disa nga arsyet e pjesëmarrjes së ulët të grave në trainimet e shërbimeve të ekstensionit janë

Gratë janë më shumë të përfaqësuara në punësimin joformal, në punët familjare bujqësore të papaguara si dhe në aktivitete të tjera shtëpiake dhe prodhuese.

▶Shkalla e punësimit në vitin 2014 ishte 37.6 përqind për gratë dhe 51.4 përqind për burrat.

▶Sektori bujqësor ka të punësuara më shumë së 54 përqind të grave ekonomikisht aktive, 87 përqind e të cilave punojnë joformalisht, apo si punëtore pa pagesë në biznesin e familjes.

▶Për shkak të nivelit të lartë të punësimit joformal, vetëm 19 përqind e grave në zonat rurale përfitojnë leje lindje krahasuar më 59 përqind të grave në zonat urbane.

▶Shërbimet e përkujdesjes për fëmijët nga shteti mungojnë në zonat rurale. Kjo rrit ngarkesën e punëve në familje të grave dhe kontribuon në përforcimin e stereotipit me bazë gjinore të aktiviteteve riprodhuese si një “rol vetëm i grave”.

▶ Në fermat familjare, ka një ndarje shumë të dukshme gjinore përsa i përket detyrave. Role gjinore të meshkujve janë kryesisht të lidhura me detyra të cilat i përkasin kontrollit të paisjeve bujqësore, lëvizshmërisë dhe vendimmarrjes (duke përfshirë këtu kontrollin dhe aksesin ndaj pronës, pesticideve, tregjeve, furnitorëve dhe transportit). Rolet gjinore të femrave janë kryesisht të lidhura me punët manuale në bujqësi dhe blegtori, si ato para korrjes apo pas vjeljes, përpunimin e ushqimit apo dhe detyra të tjera shtëpiake. Kjo shpërndarje e punës ka sjellë mundësi dhe kontroll të limituartë grave ndaj aseteve bujqësore dhe vendimmarrjes.

▶ Gratë drejtuese të fermave përfaqësojnë vetëm 6.47 përqind të numrit total të drejtuesve të fermave bujqësore. Në shumicën e rasteve, gratë janë bërë drejtuese të fermave nese kanë mbetur të veja ose bashkëshorti nuk është i pranishëm.

Infrastruktura dhe përdorimi i kohës

▶ Nivelet e papërshtatshme të infrastrukturës dhe teknologjisë në familjet rurale kanë ndikim të drejtpërdrejtë në ngarkesën e punës së papaguar të grave për shkak se aktivitetet shtëpiake dhe riprodhuese janë të lidhura me rolet gjinore femërore.

▶ Gratë rurale investojnë më shumë kohë në përgatitjen e ushqimit, pastrim, përkujdesjen për fëmijët si dhe aktivitete të tjera fasmiljare dhe riprodhuese sesa gratë në zonat urbane. Gratë në zonat rurale angazhohen 6 herë më shumë në punët familjare dhe riprodhuese sesa burrat. Kjo zvogëlon mundësitë e rritjes ekonomike dhe arsimore të grave. Gratë hasin pëngesa në gëzimin de facto të të drejtave të tyre pronësore

▶ Kufizimi i grave ndaj të drejtave të pronësisë së tokës ka disa arsye:

▷ Praktikat e regjistrimit: dhe pse që prej mbarimit të regjimit komunist prona ju jepej qytetarëve pavarësisht gjinisë, shpërndaja dhe regjistrimi i tokës kryhej nga persona të cilët identifikoheshin si “kryefamijarë” dhe si përfaqësues të të gjithë familjes, sipas nenit 224 të Kodit Civil.

▷ Martesat patriarkale: nusja jeton me familjen e bashkëshortit. Kjo praktikë haset më shumë në zonat rurale. Sipas kësaj mënyre tradicionale të martesës gratë shpeshherë nuk i kërkojnë të drejtat e tyre pronësore mbi tokën në familjet e tyre dhe as në familjet e bashkëshortëve për të shmangur kështu keqkuptime të ndryshme.

Mobilizimi social dhe organizatat si një formë e fuqizimit

▶ Organizatat mikse të grave dhe burrat si bashkepunëtorë janë një mundësi shumë e mirë që burrat të ndryshojnë perceptimet e tyre për gratë, t’i shohin ato si bashkëpunëtore dhe bartëse të dijeve, si dhe të fuqizohet kordinimi dhe bashkëpunimi ndërmjet grave dhe burrave

▶ Megjithatë, në kontekstin e një shoqërie ku gruaja ka një status socio-kulturor të ulët organizatat mikse tentojnë të ulin zërin e grave dhe pjesëmarrjen e tyre pasi ato shihen si “gratë e fermerëve”

▶ Ekzistenca e organizatave të suksesshme të grave vihet re në studime të ndryshme15. Këto studime tregojnë së gratë tentojnë të përfshihen më shumë dhe të fitojnë njohuri (përfshirë dhe vetë-besimin, të folurit në publk, negociatat me ofruesit e shërbimeve dhe përllogaritjet e të ardhurave) në ato organizata të cilat kanë fokus gratë. .

Statusi i grave në zonat rurale, stereotipat gjinor dhe perceptimi i pabarazive gjinore

▶ Dukuria e abortit selektiv sipas seksit, siç tregon UNFPA (2012) dhe Këshilli i Evropës (2014), është një tregues i statusit të gruas në shoqëri. Martesat patriarkale janë një tjetër arsye e preferencave të djemve më shumë sesa të vajzave.

▶ Identifikimi, madje dhe regjistrimi i burrave si “kryefamiljarë” dhe përfaqësues të familjes (si psh., në regjistrimin e pronës) dhe identifikimi I gruas si “punëtore pa pagesë të familjes”, thekson vazhdimësinë e statusit të pabarabartë të grave dhe burrave në zonat rurale.

▶ Disavantazhi i statusit të grave rurale dhe prevalenca e stereotipeve gjinor e kufizon aksesin e grave ndaj pushtetit, vendimmarrjes, burimeve dhe përmbushjen e të drejtave të tyre. Kjo ndikon negativisht në vetë-vlerësimin dhe vetë-besimin e grave. Këto janë disa arsye të cilat nuk inkurajonë apo e lehtësojnë individin për të marrë vendime. ▶ Ka një hendek të dukshëm ndërmjet perceptimit dhe pabarazive gjinore në komunitetet rurale dhe zbatuesve të politikave dhe programeve të cilët ndërmarrin sfidat për të adresuar siç duhet pabarazitë gjinore.

HISTORIA E 8 MARSIT

Dita Ndërkombëtare e Gruas doli nga aktivitetet e lëvizjeve të punës në fillim të shekullit të njëzetë në Amerikën e Veriut dhe në të gjithë Evropën. Që nga ato vite të hershme, Dita Ndërkombëtare e Grave ka marrë një dimension të ri global njësoj për gratë në vendet e zhvilluara dhe ato në zhvillim. Lëvizja në rritje ndërkombëtare e grave, e cila është forcuar nga katër konferenca globale të grave të Kombeve të Bashkuara, ka ndihmuar në përkujtimin e ngjarjes për të ndërtuar mbështetjen për të drejtat e grave dhe pjesëmarrjen në arenat politike dhe ekonomike. Gjithnjë e më shumë, Dita Ndërkombëtare e Gruas është një kohë për të reflektuar mbi përparimin e bërë, për të kërkuar ndryshime dhe për të festuar aktet e guximit dhe vendosmërisë nga gratë e zakonshme që kanë luajtur një rol të jashtëzakonshëm në historinë e vendeve dhe komuniteteve të tyre. Më poshtë është një histori e shkurtër se si Dita ka evoluar:

1909 Dita e parë Kombëtare e Gruas u raportuanë Shtetete Bashkuara më 28 shkurt. Partia Socialiste e Amerikës e caktoi këtë ditë në nder të grevës së punëtorëve të veshjeve të 1908 në Nju Jork,ku gratë protestuan kundër kushteve të punës.

• 1910 Mbledhja ndërkombëtare Socialiste, në Kopenhagë, krijoi një Ditë të Gruas, me karakter ndërkombëtar, për të nderuar lëvizjen për të drejtat e grave dhe për të ndërtuar përkrahje për arritjene votes universale për gratë. Propozimi u përshëndet me miratimin unanim nga konferenca e mbi 100 grave nga 17 vende, ku përfshiheshin tre gratë e para të zgjedhura në Parlamentin finlandez.
• 1911 Si rezultat i nismës së Kopenhagës, Dita Ndërkombëtare e Gruas u shënua për herë të parë (19 mars) në Austri, Danimarkë, Gjermani dhe Zvicër, ku morën pjesë më shumë se një milion gra e burra. Përveç të drejtës për të votuar dhe për të mbajtur postin publik, ata kërkuan të drejtat e grave për të punuar, për trajnim profesional dhe për t’i dhënë fund diskriminimit në punë.
• 1913-1914 Dita Ndërkombëtare e Gruas gjithashtu u bë një mekanizëm për të protestuar ndaj Luftës së Parë Botërore. Si pjesë e lëvizjes paqësore, gratë ruse festuan Ditën e parë Ndërkombëtare të Gruas të dielën e kaluar në shkurt. Diku tjetër në Evropë, rreth 8 marsit të vitit vijues, gratë mbajtën tubime për të protestuar kundër luftës ose për të shprehur solidaritet me aktivistët e tjerë.
• 1917 Kundër sfondit të luftës, gratë në Rusi sërish zgjodhën të protestonin dhe të dilnin në grevë për “Bukë dhe Paqe” të dielën e kaluar në shkurt

(i cili ra në 8 mars në kalendarin gregorian). Katër ditë më vonë, cari abdikoi dhe Qeveria e përkohshme u dha grave të drejtën për të votuar.

• 1975 Gjatë Vitit Ndërkombëtar të Grave, Kombet e Bashkuara filluan të festonin Ditën Ndërkombëtare të Gruas më 8 mars.
• 1995 Deklarata e Pekinit dhe Platforma për Veprim, një plan historik i nënshkruar nga 189 qeveri, u përqendrua në 12 fusha kritike shqetësuese dhe parashikoi një botë ku çdo gra dhe vajzë mund të ushtrojnë zgjedhjet e saj, siç janë pjesëmarrja në politikë, të kenë të ardhura dhe jetojnë në shoqëri të lira nga dhuna dhe diskriminimi.
• 2014 Sesioni i 58-të i Komisionit për Statusin e Grave (CSË58) – mbledhja vjetore e shteteve për të trajtuar çështjet kritike që kanë të bëjnë me barazinë gjinore dhe të drejtat e grave – u përqëndrua në “Sfidat dhe arritjet në zbatimin e Objektivave të Zhvillimit të Mijëvjeçarit për gratë dhe vajzat deri. Organizatat e OKB-së dhe OJQ-të e akredituara nga e gjithë bota morën përsipër përparimin dhe sfidat e mbetura drejt përmbushjes së 8 Objektivave të Zhvillimit të Mijëvjeçarit (OZHM). OZHM kanë luajtur një rol të rëndësishëm në nxitjen e vëmendjes dhe burimeve për barazinë gjinore dhe fuqizimin e grave.

“Nëse kërkon vetëm fjalë, pyet një burrë; nëse kërkon vepra, pyet një femër.”-Margaret Thatcher, politikane

“Femrat thonë gjithmonë: ‘Ne mund të bëjmë  gjithçka që mund të bëjnë dhe meshkujt!’ Por janë meshkujt ata që duhet të thonë: ‘Ne mund të bëjmë gjithçka që mund të bëjnë dhe femrat!’.”- Gloria Steinem, gazetare amerikane, aktiviste te drejtave te femrave në vitet 60-70.

Punoi: Dr. Sh Nedime CEKA

Fakulteti Shkencave Mjekësore Teknike. Qëndra e Promovimit të Shëndetit

Burimi:

Barazia gjinore, Bujqësia dhe Zhvillimi Rural në Shqipëri, FAO 2016

International Women’s Day 2018 | UN Women – Headquarters